జగిత్యా కోట

తెంగాణ చారిత్రక వైభవం కాకతీయు కాం నుండి మెగులోకి వచ్చినా క్రీస్తు పూర్వం శాతవాహను కాం నుండే ఇక్కడి చరిత్ర సంస్క ృతికి మూలాు కన్పిస్తున్నాయి. తెంగాణ చరిత్రకు సంబంధించిన విశేషాను తెలియజేసే అంశాల్లో తెంగాణలోని ప్రసిద్ధి చెందిన, చెందని అనేక కోటు వస్తాయి. అంతగా చారిత్రకాధారాు లేకున్నా మిగతా కోటతో పోలిస్తే శిథిం కాకుండా దాదాపు మూడున్నర శతాబ్దాుగా చెక్కు చెదరని స్థదుర్గం జగిత్యా ఖిల్లా.
తెంగాణ రాష్ట్ర రాజధాని నగరానికి 220 కి.మీ. దూరంలో ఉన్న పట్టణమే జగిత్యా. ప్రముఖ వాణిజ్య కేంద్రంగా, రెవెన్యూ డివిజన్‌ కేంద్రంగా, పెద్ద పురపాక సంఘంగా మెగొందుతున్న జగిత్యా పట్టణం పడమటి వైపు చెక్కు చెదరని నేకోట పర్యాటకుకు కనువిందు కలిగిస్తుంది.
ఫ్రెంచి ఇంజనీర్ల సాంకేతిక సహకారంతో 1747లో ఎ్గంద సర్కార్‌ అధిపతిjైున ముబారిజుల్‌ ముల్క్‌ జఫరుద్దౌలా మిర్జా ఇబ్రహీం ఖాన్‌ ధంసా ఈ ఖిల్లా నిర్మాణం గావించాడు. జగిత్యాకు 6 కి.మీ. దూరంలోనే కాకతీయు కాం నాడే రాజకీయ ప్రాధాన్యత కలిగిన పొవాస గ్రామం ఉంది. ఈ గ్రామంలోని క్రీ.శ. 1108 నాటి కన్నడ శాసనం మొదటి మేడరాజు పొలాస రాజధానిగా పాలించాడని తొస్తున్నది. ఇతని కుమారుడు జగ్గదేవుడు మహా యోధుడు. రెండు యుద్ధాు చేసి విజయాు సాధించి నూతన గ్రామాల్ని స్థాపించాడు. పొలాస దక్షిణాన జగ్గదేవుడు తన పేరిట జగ్గదేవాయం నిర్మించి ఉంటాడు. ఇది క్రమంగా జగదాయం, జగతి ఆయంగా మారి ప్రస్తుతం జగిత్యా అయి వుంటుందని పరిశోధకు అభిప్రాయం.
కోట నిర్మాణ పద్ధతిని పరిశీనగా చూస్తే శత్రుసైనికు నుండి సురక్షితంగా ఉండటానికి అన్ని విధాుగా ఉపయోగపడుతుంది. ఇబ్రహీంఖాన్‌ ధంసా ఈ కోటను సైనిక స్థావరంగా ఉపయోగించుకున్నట్లు తొస్తున్నది. కోటకు ఉత్తర దిశలో ఎత్తైన బమైన ప్రవేశ ద్వారం, దానిగుండా లోనికి వెళ్ళగానే తూర్పు దిశగా రెండవ ప్రవేశ ద్వారం కనిపిస్తాయి. ఈ ద్వారంలో నుండి లోనికి వెళ్లగానే చుట్టూ ఎత్తైన రాతి గోడతో సువిశామైన మైదానం వుంటుంది. నక్షత్రాకారంలో నిర్మించబడిన ఈ కోట గోడు, రాయి, ఇటుక, సున్నంతో కట్టబడ్డాయి. దాదాపు నాుగడుగు మందం గ గోడు శత్రుదుర్భేద్యంగా కన్పిస్తాయి. కోట చుట్టూ రాతి గోడతో కట్టబడిన లోతైన కందకం ఉంది. కందకంలో ఎ్లప్పుడూ నీళ్ళుంటాయి. అంతేగాక ఏ వైపు నుండి శత్రువు దాడి చేసినా ఎదుర్కోవడానికి అన్ని వైపులా పేల్చే విధంగా అనేక తోపు (ఫిరంగు) అమర్చబడినట్లు తొస్తోంది. అయితే ప్రస్తుతం ఆ తోపును మైదానంలో ఒక వైపు ప్రదర్శన యోగ్యంగా ఉంచారు.
ఈ కోటలో అత్యంత ఆకర్షణీయమైనది వెనుక వైపున (పడమటి దిశలో) ఉన్న దర్వాజా, దీని తుపు పైకి లేచి కందకము దాటడానికి క్రిందికి వాలే పద్ధతిలో ఏర్పాటు చేయబడిరది. దీనికి అమర్చిన కప్పీు ఇప్పటికీ ఇరువైపు గోడపై భాగంలో అలాగే ఉన్నాయి. వెనుక వైపుననే మందుగుండు సామగ్రికై నిర్మించిన బారూద్‌ ఖానాున్నాయి. కోట లోప నైరుతి దిశలో దిగుడుమెట్ల బావి వుంది. ఇది ముఖ్యంగా సైనిక స్థావరంగా నిర్మించబడిన సురక్షితమైన ఖిల్లాగా చెప్పవచ్చు.
ఈ కోటను నిర్మించిన ఇబ్రహీం ఖాన్‌ ధంసా మరణించగానే అతని కుమారుడు ఫారూక్‌ మిర్జా ఎహెతెషామ్‌ జంగ్‌ ఎ్గంద ఖిలేదారు అయినాడు. అతను దుష్పరిపానగావిస్తూ 2వ ఆసఫ్‌జా నిజామలీఖాన్‌ తాఖీదును కూడా లెక్కజేయక పోవటంతో, వెంటనే పద్మాసింగ్‌, కన్వర్‌ బోదాసింగ్‌ నాయకత్వంలో సేనను పంపాడు. 1791లో ఎహెతెషామ్‌ జంగ్‌ యుద్ధంలో ఓడిపోయి ఎ్గంద నుండి పారిపోయి మొదట జగిత్యా ఖిల్లాలో ఆ తరువాత నిర్మల్‌ కోటలో తదాచుకున్నట్లు చరిత్ర ద్వారా తొస్తోంది. 1791లోనే నిజాం సేను జగిత్యా కోటను కూడా ముట్టడిరచి ఖిలేదార్‌ అయిన జాఫర్‌ ఆంను ఓడిరచి కోటను స్వాధీనం చేసుకున్నారు. ఇవి మనకు జగిత్యా గురించి తొస్తున్న చారిత్రక విషయాు.
ప్రముఖ చరిత్ర పరిశోధకు డా॥ జైశెట్టి రమణయ్యగారి స్వస్థం జగిత్యానే. కరీంనగర్‌ జిల్లాలో చారిత్రక ప్రదేశాన్నీ పర్యటించి పరిశోధించి అత్యంత మివైన సమాచారం కలిగిన ‘కరీంనగర్‌ జిల్లా చరిత్ర ` సంస్క ృతి’ అనే ఉద్గ్రంధాన్ని రచించారు. ఇదేగాక తెంగాణ కోటు, తెంగాణ దేవాయాు, పర్యాటక కేంద్రం ఎగంద వంటి పుస్తకాు ఎన్నో రచించి పరిశోధకుకు ఎంతో ప్రయోజనం చేకూర్చారు. ఇప్పటికీ 70వ దశకం దాటిన వీరు పు చరిత్రకాంశాను అనర్ఘళంగా వివరిస్తారు.
దాదాపుగా తెంగాణలోని ఏ ఖిల్లాను, కోటను సందర్శించినా దాయి సక్రమంగా లేక, ఉన్నా సరిjైున రక్షణ లేక, శిథిలావస్థలో దర్శనమిస్తాయి. కానీ నిర్మాణ నైపుణ్యమో, గ్రామ ప్రజ సహకారమో 250 సంవత్సరా క్రితం నిర్మించిన ఖిల్లా ఇప్పటికీ ఎక్కడా చెక్కు చెదరక పర్యాటకుకు, పరిశోధకుకు అద్భుతమైన అనుభూతిని అందిస్తోందనటం ఎంతమాత్రం అతిశయోక్తి కాదు. ఆధునిక సాంకేతిక జ్ఞానం అబ్బురపడేట్లున్న ఈ ఖిల్లా నాటి పరిపాకు కార్యశీతకు నిదర్శనంగా నిుస్తుంది. ఇక్కడికి చేరుకోవడానికి ఏ విధంగానూ ఇబ్బంది లేదు కనుక సందర్శకు సెవు దినాల్లో ఈ కోటను సందర్శించవచ్చు. నగరం నడిబొడ్డున 1937లో నిజాంమీర్‌ ఉస్మాన్‌ అలీఖాన్‌ పరిపానా రజతోత్సవా సందర్భంగా జువ్వాడి ధర్మజపతిరావు నిర్మించిన క్లాక్‌ టవర్‌ శోభాయమానంగా వుంది. పటిష్టమైన స్థదుర్గంగా ముందుగా చెప్పదగిన ఖిల్లా జగిత్యా ఖిల్లా.