శ్రీ శ్రీధరరావు దేశ్‌పాండే
మిషన్‌ కాకతీయ చెరువు పునరుద్దరణ పనుని గత ఏడాది మార్చి 12న ముఖ్యమంత్రి కె. చంద్రశేఖర రావు నిజామాబాద్‌ జిల్లా సదాశివనగర్‌ పాత చెరువులో ప్రారంభించారు. మిషన్‌ కాకతీయ పనుని అయిదు దశల్లో ఏదాదికి 20 శాతం చెరువును ఎంపికచేసుకొని పునరుద్ధరణ చేయాని ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది. మొదటి దశ పను జయప్రదంగా పూర్తి అయ్యాయి. డిసెంబర్‌ నుంచి రెండవదశ కార్యక్రమాన్ని ప్రారంభించాని ప్రభుత్వం భావిస్తోంది.
తెంగాణ గ్రామీణ ఆర్థిక, సామాజిక, సాంస్కృతిక వికాసానికి అనాది ఆధారాుగా ఉన్న గొుసుకట్టు చెరువు వ్యవస్థ ఉమ్మడి రాష్ట్ర పాకు నిర్లక్ష్యం కారణంగా విధ్వంసం అయిపోయిందని తెంగాణ సాధన ఉద్యమం సందర్భంగా ఎన్నోసార్లు ప్రస్తావనకు వచ్చింది. దక్కన్‌ పీఠభూమిలో నెకొని ఉన్నఎగుడు దిగుడు భౌగోళిక పరిస్థితుకు అనుగుణంగానే కాకతీయు, వారి తర్వాత ఈ ప్రాంతాన్నిఏలిన కుతుబ్‌ షాహీు, అసఫ్‌ జాహీు, సంస్థానాధీశు, స్థానిక భూస్వాము తెంగాణ ప్రాంతంలో వేలాది చెరువును నిర్మించి వ్యవసాయ విస్తరణకు తోడ్పాటును అందించారు. ఆ నిర్మాణాు తెంగాణ ఆర్ఠిక, సామాజిక , సాంస్కృతిక వికాసానికి దోహదం చేసినాయని చెప్పాలి. తెంగాణలో వేలాది చెరువు నిర్మాణం జరిగినందువన ఈ ప్రాంతంలో కరువు కాటకాు అరుదుగా వచ్చేవి. తెంగాణ గ్రామాు స్వయంపోషక గ్రామాుగా విసిల్లినాయి. ఆంధ్రప్రదేశ్‌ రాష్ట్రం ఎర్పడిన నాటికి తెంగాణలో రెవెన్యూ రికార్డు ప్రకారం 33,000 కు పైగా చెరువు, కుంటు ఉన్నట్లు, వాటి కింద 12 క్ష ఎకరాకు పైగా భూమి సాగులో ఉన్నట్టు తొస్తున్నది. తెంగాణలో చెరువులేని గ్రామం లేదంటె అతిశయోక్తి కాదు. ఒకటి కంటే ఎక్కువ చెరువు ఉన్న గ్రామాు అనేకం ఉన్నాయి.
ఉమ్మడి రాష్ట్రంలో ఒక వైపు చెరువు విధ్వంసం, మరోవైపు కొత్త ప్రాజెక్టు కింద పారకం అభివృద్ది కాక పోవడంతో తెంగాణలో వ్యవసాయ సంక్షోభం తారాస్థాయికి చేరుకున్నది. ఒకప్పుడు స్వయంపోషకంగా ఉన్న తెంగాణ గ్రామాు రైతు ఆత్మహత్యకు నియంగా మారినాయి. కరువు కాటకాు దరిజేరని పరిస్థితి తారుమారై కరవు కరాళ నృత్యం చేయడం మొదయ్యింది.
తెంగాణ ప్రభుత్వం ఎర్పడగానే చెరువు పునరుద్ధరణ కార్యక్రమానికి సంబంధించి ముఖ్యమంత్రి కె సి ఆర్‌. మేధోమధనాన్ని ప్రారంభించినారు. రోజు తరబడి చర్చ జరిగింది. జులై 2014 లో మొదట చెరువును లెక్కగట్టె పని జరగాని తంచి మైనర్‌ ఇరిగేషన్‌ సెన్సెస్‌ జరపాని ఆదేశించినారు. వారం రోజు సెన్సెస్‌ అనంతరం 10 తెంగాణ జిల్లాల్లో తేలిన చెరువు సంఖ్య 46,351, వాటి కింద 24.50 క్ష ఎకరా ఆయకట్టు ఉన్నట్టు తేలింది. ఇందులో100 ఎకరాకు పైబడి ఆయకట్టు ఉన్న చెరువు 38,411 వాటి కింద 20.46 క్ష ఎకరా ఆయకట్టు ఉన్నట్టు తేలింది. అత్యధికంగా చెరువున్న జిల్లాు మెదక్‌, మహబూబ్‌ నగర్‌ జిల్లాు.
విచిత్రమైన విషయం ఏమిటంటే ఈ రెండు జిల్లాు అత్యంత కరవు బారిన పడిన జిల్లాు. 25 సెప్టెంబర్‌ 2014 న జె ఎన్‌ టి యూ ఆడిటోరియంలో దినమంతా ఇంజనీర్ల సదస్సు జరిగింది. ముఖ్యమంత్రి ఆ సదస్సులో స్వయంగా పాల్గొని ఇంజనీర్లకు దిశా నిర్దేశం చేసినారు. ఆ తర్వాత సాగునీటి మంత్రి హరీష్‌ రావు అధ్యక్షతన అరుగురు మంత్రుతో క్యాబినెట్‌ సబ్‌ కమిటీని ప్రభుత్వం ఏర్పాటు చేసింది. సబ్‌ కమిటీ తెంగాణ మేధావుతో, సీనియర్‌ జర్నలిస్టుతో, సాగునీటి రంగ నిపుణుతో, పూడిక తీసివేత పనుపై అవగాహన ఉన్న ఫ్రీడమ్‌ సంస్థ , ఇతర ఎన్‌ జీ వో ను సంప్రదించింది. ఇక్రిసాట్‌ ప్రచురించిన పరిశోధనా పత్రాను , ధన్‌ ఫౌండేషన్‌ వారు తమిళనాడు , కర్నాటక రాష్ట్రా అనుభవాను రికార్డు చేసి ప్రచురించిన పాసీ పత్రాను అధ్యయనం చేసింది. అనంతరం ఒక సమగ్రమైన యాక్షన్‌ ప్లాన్‌ను సిద్ధం చేసి ముఖ్యమంత్రికి సమర్పించడం జరిగింది. సబ్‌ కమిటీ తయారు చేసిన యాక్షన్‌ ప్లాన్‌ కు ముఖ్యమంత్రి ఆమోద ముద్ర వేసినారు.
సబ్‌ కమిటీ సిఫారసు మేరకు మైనర్‌ ఇరిగేషన్‌ పానా వ్యవస్థను పటిష్టం చేసుకోవడం జరిగింది. కృష్ణా, గోదావరి బేసిన్‌ కు ఇద్దరు చీఫ్‌ ఇంజనీర్‌ ను, 10 జిల్లాకు 10 సర్కిల్‌ (ఎస్‌ఇ) కార్యాయాను, 2 లేదా 3 అసెంబ్లీ నియోజక వర్గాకు ఒక డివిజన్‌ (ఇ ఇ ) కార్యాయాన్ని, ప్రతీ అసెంబ్లీ నియోజక వర్గానికి ఒక సబ్‌ డివిజన్‌ (డిఇఇ) కార్యాయాన్ని , ప్రతీ మండలానికి ఒక సెక్షన్‌ (ఎఇఇ/ఎఇ) కార్యాయాన్ని ప్రభుత్వం ఏర్పాటు చేసింది. మైనర్‌ ఇరిగేషన్‌ లో అన్ని స్థాయిల్లో పేరుకుపోయిన ఖాళీల్లో ఇంజనీర్లను నియమించింది. అవసరమైనచోట అనుభవజ్ఞులైన రిటైర్డ్‌ ఇంజనీర్లను నియమించుకోవడానికి ప్రభుత్వం అనుమతించింది.
చీఫ్‌ ఇంజనీర్‌ స్థాయిలో ఉన్న అధికారును జిల్లాకు ఒక నోడల్‌ అధికారిని పను పురోగతిని పర్యవేక్షించడానికి నియమించింది. మైనర్‌ ఇరిగేషన్‌ కోసం ప్రత్యేకంగా క్వాలిటీ కంట్రోల్‌ విభాగాన్ని ఏర్పాటు చేసింది. టెండర్ల ప్రక్రియను సరళతరం చేసింది. రెండు నె కాలాన్ని 15 రోజుకు కుదించింది. స్థానిక కాంట్రాక్టర్లకు అవకాశాు కల్పించేందుకు మీగా క్లాస్‌ 5 కాంట్రాక్టర్ల అర్హÛతను రు. 10 క్ష నుంచి రు. 50 క్షకు పెంచడం జరిగింది. ఇంజనీర్లకు సర్వే పరికరాను, లాప్‌ టాప్‌ను సమకూర్చింది.
మొదటి దశలో 8212 చెరువుకు ప్రభుత్వం రూ.2500 కోట్లకు పరిపానా అనుమతు మంజూరుచేసింది. ఇందులో 7816 చెరువుకు సుమారు రూ.1400 కోట్లకు కాంట్రాక్టర్లతో పను ఒప్పందాు కుదుర్చుకోవడం జరిగింది. 7350 చెరువుల్లో పనును ప్రారంభించడం జరిగింది. చెరువు మట్టి కట్టను వెడ్పు చేసి బలోపేతం చేయడం, చెరువుకట్ట మీద, చెరువు లోప పెరిగిన తుమ్మ చెట్లను, లొట్టపీసు చెట్లను, గుర్రపు డెక్క తదితర పిచ్చి చెట్లను తొగించడం, తూము, అుగును మరమ్మతు చేయడం, అవసరమైన చోట పునర్నిర్మాణం చేయడం, చెరువుకు నీటిని మోసుక వచ్చే కట్టు కాువను (ఫీడర్‌ చానల్స్‌)ను పునరుద్ధరించడం, పంట కాువను పునరుద్ధరించడం, చెరువు శిఖంను గుర్తించి రాళ్ళు పాతడం, చెరువు వద్ద హరిత హారంలో భాగంగా వేలాది ఈత, స్విర్‌ ఓక్‌, తదితర చెట్లను నాటడం జరిగింది.
చెరువు పునరుద్ధరణలో అత్యంత కీకమైన పని పూడిక తొగింపు కార్యక్రమం. ఇది రైతు భాగస్వామ్యంతో అద్భుతంగా జరిగింది. 2 కోట్ల 52 క్ష 14 వే ట్రాక్టర్‌ ట్రిప్పు పూడిక మట్టిని రైతు స్వచ్ఛందంగా తమ పొలాల్లోకి తరలించుకపోవడం జరిగింది. ఇది 6కోట్ల 53 క్ష 37 వే క్యూబిక్‌ మీటర్లతో సమానం. రైతు చాలా చోట్ల తమకు సరిపడినంత పూడిక మట్టి భించలేదని షికాయతు చేసిన సందర్భాు, వారు పోరాడి అదనంగా పూడిక మట్టిని తరలించుకపోయినట్టు ఇంజనీర్లు సమాచారమిచ్చినారు.మొత్తం రాష్ట్ర వ్యాప్తంగా పూడిక మట్టిని తరలించుకపోవడానికి రైతు సుమారు 300 కోట్ల రూపాయను పెట్టుబడిగా పెట్టినట్టు అంచనా. ఇది నిజంగా అపూర్వం.ప్రజ భాగస్వామ్యంతోనే మిషన్‌ కాకతీయ కొనసాగిందనడానికి ఇది ప్రబమైన దాఖలా.
ప్రభుత్వం ఆగస్ట్‌ నెలో ప్రింట్‌, టివీ పాత్రికేయును , సెప్టెంబరులో తెంగాణ రచయితు , కవును మిషన్‌ కాకతీయ పను పరిశీన కోసం కరీంనగర్‌, వరంగల్‌ , ఖమ్మం జిల్లా పర్యటనకు తీసుకపోవడం జరిగింది. వారితోపాటు నేను కూడ పర్యటనలో ఉన్నాను. వారు స్థానిక ప్రజతో, రైతుతో, సర్పంచు ఇతర ప్రజా ప్రతినిధుతో మాట్లాడినారు. వారందరు చెరువు పునరుద్ధరణ అద్భుతంగా సాగిందని, పూడిక మట్టిని చ్లుకున్న తమ పొలాల్లో పంట ఏపుగా పెరిగిందని , ఎరువు వాడకం తగ్గిందని, మత్స్యకాయి చేప పెంపకం చేపట్టినారని, రజకుకు బట్టు ఉతకడానికి గ్రామంలో సౌకర్యం ఏర్పడిరదని, గొర్లు మేకకు, పశువుకు తాగునీటి సౌకర్యం ఏర్పడిరదని, భూగర్భ జలాు పైకి వచ్చినాయని, తమ అనుభవాని వ్లెడిరచినారు.
భూగర్భ శాఖ వారు కూడ ఈ విషయాన్ని ధృవీకరించినారు. తమ అధ్యయనంలో సరాసరి 1.5 మీ నుంచి 2 మీ దాకా భూగర్భ జలాు పైకి వచ్చినాయని వారు తెలియజేసినారు.
సెప్టెంబరు నెలో రాష్ట్ర వ్యాప్తంగా కురిసిన వర్షాకు చెరువుల్లోకి నీరుచేరిందని సాగునీటి అధికాయి ప్రభుత్వానికి నివేదించినారు. ఇందులో పునరుద్ధరణకు నోచుకున్న చెరువు కూడా ఉన్నాయి. పూడిక తీసిన చెరువుల్లో మునుపటికంటె నీటి న్విపెరిగినట్టుగా సమాచారం. న్లగొండ జిల్లా నకిరేకల్‌ నియోజకవర్గంలో ముఖ్యమంత్రి పను ప్రారంభించిన చందుపట్ల పెద్ద చెరువులోకి చాలా ఏండ్ల తర్వాత నీరు చేరడంతో రైతు, గ్రామస్తు సంతోషాన్ని వ్యక్తం చేస్తున్నారు.
రాష్ట్రంలో జరుగుతున్న రైతు ఆత్మ హత్యకు అడ్డుకట్ట వేసెందుకు కూడా చెరువు పునరుద్ధరణ దోహదం చేస్తుందని సామాజికవేత్తు అభి ప్రాయపడుతున్నారు.
